Đại cương Phục hồi chức năng
Khai thác bệnh sử về các chức năng sinh hoạt
Lượng giá chức năng cho bệnh mãn tính chỉ ra sự mất chức năng của bệnh nhân. Thông qua bệnh sử chức năng, các bác sĩ có thể đưa ra nhận định về khả năng phục hồi của bệnh là hoàn toàn hay không. Bệnh sử chức năng được các bác sĩ xem là một phần của bệnh sử bệnh. Các kĩ thuật viên không chỉ phải biết tình trạng chức năng liên quan đến bệnh hiện tại mà còn phải quan tâm tới mức độ chức năng thời điểm trước đó.
Mặc dù việc tổ chức cụ thể của các hoạt động sinh hoạt hàng ngày có thay đổi phần nào, song các yếu tố nhằm rèn luyện tính độc lập cá nhân không hề thay đổi như: giao tiếp, ăn, chải đầu, tắm, đi vệ sinh, mặc quần áo, đi ngủ, và việc đi lại.
Khi khai thác được bệnh sử về chức năng, các bác sĩ có thể ghi chép lại từng đoạn mô tả mức độ tiến bộ của bệnh nhân thông qua khả năng độc lập trong hoạt động sinh hoạt hàng ngày. Tuy nhiên, sự ổn định chức năng tốt nhất là được giao tiếp và có khả năng tiếp thu học tập khi các bác sĩ sử dụng một thang điểm đánh giá chức năng tiêu chuẩn.
Kỹ năng giao tiếp
Một trong những thành phần chính của phục hồi chức năng là đào tạo, do đó, khả năng giao tiếp là rất quan trọng. Người phỏng vấn cần đánh giá sự giao tiếp của bệnh nhân. Trong lâm sàng, khiếm khuyết này của việc lượng giá làm lu mờ đi sự phân biệt giữa bệnh sử và khám lâm sàng. Rất khó để tương tác với các bệnh nhân một cách có ý nghĩa mà không khám khả năng giao tiếp của họ; ký hiệu, phát âm, ngôn ngữ có sự thiếu hụt đáng kể rõ ràng. Tuy nhiên, mục đích của cuộc thảo luận, các khía cạnh nhất định của việc đánh giá liên quan cụ thể hơn về tiền sử bệnh sẽ được thảo luận ở đây. Khía cạnh bổ sung sẽ được trình bày trong phần khám thể chất.
Khoa bệnh lý học ngôn ngữ đã cung cấp cho bác sĩ lâm sàng hệ thống phân loại ngôn ngữ và rối loạn ngôn ngữ. Về mặt chức năng, thành phần giao tiếp xoay quanh bốn khả năng (2):
- Nghe
- Đọc
- Nói
- Viết
Bằng cách đánh giá các yếu tố này, các kĩ thuật viên có thể xác định khả năng giao tiếp của bệnh nhân. Các câu hỏi được đưa ra để kiểm tra bao gồm:
- Bạn có gặp khó khăn khi nghe không?
- Bạn có sử dụng máy trợ thính không?
- Bạn có cảm thấy khó đọc không?
- Bạn có cần đeo kính để đọc không?
- Những người khác có cảm thấy khó để hiểu những gì bạn nói không?
- Bạn có gặp phải vấn đề khi chuyển ý nghĩ thành lời nói hay không?
- Bạn có gặp khó khăn trong việc tìm ngôn ngữ diễn tả không?
- Bạn có thể viết không?
- Bạn có thể đánh máy không?
- Bạn có phải sử dụng bất kỳ phương tiện hỗ trợ giao tiếp hay không?
Kỹ năng ăn uống
Khả năng đưa thức ăn rắn và chất lỏng vào miệng, nhai và nuốt là những kỹ năng cơ bản của những người bình thường. Tuy nhiên, ở những người bị bệnh thần kinh, chấn thương chỉnh hình, hoặc rối loạn khối u, công việc này lại không hề đơn giản. Ăn uống không bình thường có thể gây nhiều hậu quả nghiêm trọng, chẳng hạn như suy dinh dưỡng, viêm phổi và trầm cảm. Vì vậy khi đánh giá các kỹ năng trong hoạt động sinh hoạt hàng ngày, chức năng ăn uống cần phải được cụ thể và có phương pháp.
Các câu hỏi được đưa ra để kiểm tra bao gồm:
Máy vật lý trị liệu Bộ Quốc phòng
Công ty Cổ phân TSun Việt Nam
[DoctorHome DH14] Máy trị liệu đa năng DoctorHome DH-14 (tiêu chuẩn)
Hỗ trợ cơ xương khớp chi dưới
- Bạn có thể ăn mà không cần sự giúp đỡ không?
- Bạn có gặp khó khăn khi mở chai, lọ hay rót nước không?
- Bạn có thể cắt thịt không?
- Bạn có gặp khó khăn trong việc dùng nĩa, dao, hoặc muỗng không?
- Bạn có gặp vấn đề khi đưa thức ăn hoặc đồ uống vào miệng của bạn không?
- Bạn có gặp vấn đề khi nhai không?
- Bạn cảm thấy khó nuốt chất rắn hay chất lỏng không?
- Bạn có bao giờ nghẹt thở không?
- Bạn có bị nôn ra thức ăn hoặc chất lỏng qua mũi của bạn không?
Những bệnh nhân ăn qua sond mũi hoặc phẫu thuật mở dạ dày nên được hỏi về loại, số lượng, và lịch ăn uống đã được ghi chép lại từ những người chăm sóc và quản lý việc ăn uống của họ.
Kỹ năng chải chuốt
Chải chuốt có thể không được coi là quan trọng như việc ăn uống. Tuy nhiên, không có khả năng để làm cho mình hấp dẫn và chỉnh tề có thể làm xấu về hình ảnh, lòng tự trọng của bản thân trong các lĩnh vực xã hội và ảnh hưởng tới cả việc chọn nghề nghiệp nữa. Do đó, kỹ năng chải chuốt cần được quan tâm thực sự từ phía đội ngũ nhân viên phục hồi.
Các câu hỏi được đặt ra để kiểm tra bao gồm:
- Bạn có thể đánh răng mà không cần sự giúp đỡ không?
- Bạn có thể tháo và lắp hàm răng giả của bạn mà không cần sự giúp đỡ không?
- Bạn có gặp vấn đề gì khi chỉnh sửa hoặc chải tóc của bạn không?
- Bạn có thể tự trang điểm cho mình không?
- Bạn có gặp vấn đề gì khi cạo râu không?
- Bạn có thể tự sử dụng chất khử mùi không?
Kỹ năng tắm rửa
Khả năng duy trì sạch sẽ cũng có ảnh hưởng lớn đến tâm lý xã hội của bệnh nhân. Ngoài ra, tắm rửa không sạch sẽ có thể dẫn đến lở loét da, nhiễm trùng da và lây lan sang cho người khác. Cần nắm rõ thông tin về kỹ năng tắm rửa của bệnh nhân.
Một vài câu hỏi thường dùng bao gồm:
- Bạn có thể dùng bồn tắm hoặc vòi hoa sen mà không cần trợ giúp không?
- Bạn có cảm thấy an toàn trong bồn tắm hoặc vòi hoa sen không?
- Bạn có phải sử dụng băng ghế dự bị bồn tắm hoặc ghế ngồi tắm không?
- Bạn có thể tắm bọt biển mà không cần tới sự giúp đỡ không?
- Có bộ phận nào trên cơ thể bạn mà bạn không thể chạm tới không?
Đối với bệnh nhân bị mất cảm giác, tắm rửa là thời điểm tốt nhất để kiểm tra da, và việc kiểm tra da phải được thực hiện một cách thường xuyên. Đối với bệnh nhân sử dụng xe lăn, cần quan tâm đến kiến trúc trong nhà tắm sao cho thuận tiện hơn với họ.
Kỹ năng vệ sinh
Đối với những người khả năng nhận thức bình thường, việc đại tiểu tiện không kiểm soát được có thể ảnh hưởng nặng nề tới tâm lý. Ruột hay bàng quang gặp vấn đề hay mất khả năng tự chủ trong tiểu tiện gây ảnh hưởng tồi tệ tới lòng tự trọng, vóc dáng, khả năng tình dục; làm suy yếu, cản trở công việc và các mối quan hệ trong xã hội. Sự xấu hổ khiến họ thậm chí không dám ra khỏi nhà vì sợ xảy ra “tai nạn” ngoài ý muốn. Vệ sinh không thể kiểm soát cũng gây nhiễm trùng dẫn đến biến chứng tiết niệu. Các bác sĩ phục hồi chức năng nên mạnh dạn hỏi để nắm thông tin về khả năng vệ sinh của bệnh nhân.
Các câu hỏi thường dùng bao gồm:
- Bạn có thể sử dụng nhà vệ sinh mà không cần trợ giúp không?
- Bạn có cần sự trợ giúp để cởi và kéo quần lên trước khi và sau khi sử dụng nhà vệ sinh hay không?
- Bạn có cần giúp đỡ xả nước sau khi đi vệ sinh hay không?
Đối với bệnh nhân phải đeo ống thông tiểu, cần kiểm tra thường xuyên ống thông tiểu và túi đựng. Nếu bàng quang không được làm rỗng hoàn toàn bởi ống thông gián đoạn, các kĩ thuật viên phải học tìm hiểu từ những người thực hiện việc đặt ống thông tiểu và cần nắm chắc về mặt kỹ thuật. Đối với bệnh nhân đã phẫu thuật tạo hậu môn nhân tạo, kĩ thuật viên nên xác định người săn sóc cho phẫu thuật và nên yêu cầu bệnh nhân mô tả kỹ thuật.
Đối với bệnh nhân là phụ nữ, cần quan tâm tìm hiểu thông tin về các vấn đề vệ sinh và sử dụng băng vệ sinh phụ nữ.
Kỹ năng mang mặc
Chúng ta ăn mặc để đi ra thế giới bên ngoài: để đi làm tại nơi làm việc, để ăn cơm trưa trong nhà hàng, để giải trí ở những nơi công cộng, và để thăm bạn bè. Chúng ta ăn mặc cho sự bảo vệ, sự ấm áp, lòng tự trọng, và niềm vui. Không thể tự mặc quần áo rõ ràng là một hạn chế nghiêm trọng trong độc lập cá nhân và cần điều tra kỹ lưỡng trong cuộc phỏng vấn phục hồi chức năng.
Một số câu hỏi thường dùng bao gồm:
- Bạn có ăn mặc hàng ngày không?
- Những bộ quần áo nào bạn mặc thường xuyên?
- Bạn có cần sự giúp hay cởi đồ lót, áo sơ mi, quần, váy, áo, tất chân, giày dép, cà vạt, hoặc áo khoác không?
- Bạn có cần sự giúp đỡ khi cởi cúc áo, dây kéo, móc, khóa, hoặc dây giày không?
- Bạn có thay quần áo không?
Các hoạt động tại giường
Giai đoạn cơ bản nhất của tính di động chức năng là độc lập trong hoạt động tại giường. Tầm quan trọng của chức năng này không nên đánh giá thấp. Những người không thể lật người khi ngủ từ bên này sang bên kia để phân phối lại áp lực và thường xuyên tiếp xúc da với không khí có nguy cơ phát triển loét điểm tỳ và hoại tử da do nhiệt độ và tỳ nén. Đối với người không thể đứng thẳng để mặc, họ phải mặc quần theo cách cầu nối (nâng mông ra khỏi giường trong tư thế nằm ngửa). Tương tự, tính độc lập được nâng cao bằng khả năng chuyển đổi giữa tư thế nằm và tư thế ngồi. Ngồi cân bằng là cần thiết để thực hiện nhiều hoạt động khác của cuộc sống hàng ngày, bao gồm cả sự di chuyển.
Các câu hỏi kiểm tra bao gồm:
- Bạn có thể lật người ra trước, sau và sang hai bên mà không cần sự trợ giúp không?
- Bạn có thể nhấc mông khỏi giường khi nằm ngửa không?
- Bạn có cần giúp đỡ để ngồi hay nằm xuống không?
- Bạn có gặp khó khăn trong việc duy trì tư thế ngồi?
- Bạn có thể vận hành điều khiển cái giường trên một giường bệnh điện?
Khả năng di chuyển
Giai đoạn thứ hai của tính di động chức năng là sự độc lập trong di chuyển. Kỹ năng di chuyển giữa xe lăn và chiếc giường, nhà vệ sinh, ghế tắm, ghế ngồi tiêu chuẩn, hoặc ghế xe ô tô được xem như lá tiền đề cho sự độc lập trong các lĩnh vực khác. Mặc dù bệnh nhân nam có thể sử dụng bô tiểu để tránh việc di chuyển, thế nhưng bệnh nhân nữ lại không thể độc lập trong việc chăm sóc bàng quang khi không di chuyển vào nhà vệ sinh. Do đó, với những bệnh nhân nữ cần phải có một ống thông ở bên trong. Việc đi du lịch bằng máy bay hoặc xe lửa thực sự là rất khó khăn nếu không có khả năng di chuyển từ xe lăn lên ghế ngồi. Bệnh nhân cũng không thể nào tự tắm rửa nếu không có khả năng di chuyển từ băng ghế dự bị bồn tắm đến ghế ngồi tắm. Bệnh nhân cũng không thể sử dụng xe cơ giới nếu không có khả năng di chuyển lên vị trí ngồi của phương tiện. Khả năng di chuyển cũng bao gồm sự chuyển từ tư thế ngồi sang tư thế đứng. Hiện nay, sử dụng ghế thẳng lưng có tay vịn hỗ trợ thì thuận lợi hơn rất nhiều so với ghế thấp không có tay vịn hỗ trợ.
Các câu hỏi kiểm tra bệnh bao gồm:
- Bạn có thể di chuyển đi đến từ giường, nhà vệ sinh, ghế tắm, ghế ngồi tiêu chuẩn, hoặc chỗ ngồi xe hơi và xe lăn mà không cần trợ giúp không?
- Bạn có thể ra khỏi giường mà không gặp khó khăn?
- Bạn có phải yêu cầu sự hỗ trợ khi đứng lên từ ghế thấp hay ghế cao không?
- Bạn có thể ra vào khỏi nhà vệ sinh mà không cần sự giúp đỡ không?
Khả năng chuyển động
Chuyển động với xe lăn
Sử dụng xe lăn thuận lợi hơn rất nhiều so với đi bộ bị ức chế bởi các rào cản kiến trúc, nó cung cấp chuyển động tuyệt vời cho người không thể đi lại được. Những chiếc xe lăn bằng tay hiện nay sản xuất bằng vật liệu nhẹ, kỹ thuật cao, tiêu tốn năng lượng của bệnh nhân khi di chuyển trên mặt bằng phẳng chỉ hơi lớn hơn so với đi bộ. Với việc gắn thêm động cơ năng lượng pin, và điều khiển tốc độ và chuyển hướng, một chiếc xe lăn đã trở nên vô cùng thuận tiện đối với người khuyết tật. Do đó, nó có thể duy trì tính độc lập trong di động.
Định lượng kỹ năng sử dụng lăn tay của bệnh nhân có thể được tính theo nhiều cách. Bệnh nhân có thể tính bằng sải chân, bằng mét, đồng hồ, hoặc khối nhà trên phố để tính khoảng cách mà họ có thể đi qua trước khi nghỉ ngơi.
Câu hỏi thường dùng bao gồm:
- Bạn có sử dụng xe lăn không?
- Bạn có cần giúp đỡ để khóa phanh xe lăn trước khi di chuyển không?
- Bạn có yêu cầu hỗ trợ để vượt qua khu vực đất cao, đất thô, hoặc nghiêng?
- Bạn có thể đẩy xe bao xa hoặc bao lâu trước khi bạn phải nghỉ ngơi không?
- Bạn có thể di chuyển một cách độc lập về phòng khách, phòng ngủ, nhà bếp không?
- Bạn có đi ra ngoài để các cửa hàng, nhà hàng, và nhà bạn bè của bạn không?
Với bất kỳ cấp độ nào của một chiếc xe lăn, bệnh nhân nên được hỏi những gì tạo cơ hội cho họ có thể đi xa hơn và sự giúp đỡ để nâng xe lăn vào xe ô tô.
Khả năng đi lại
Mức cuối cùng của di chuyển là đi lại. Theo nghĩa hẹp của từ này, đi lại là đi bộ, và chúng tôi đã sử dụng định nghĩa này để đơn giản hóa các cuộc thảo luận sau. Tuy nhiên, trong lĩnh vực phục hồi chức năng, đi lại có thể là bất kỳ phương tiện hữu ích của sự di chuyển từ nơi này đến nơi khác. Như một người chân bị cụt lên đến tận đầu gối di chuyển với xe lăn bằng tay, bệnh nhân liệt tứ chi mức C4 với xe lăn động cơ, người bại liệt sống sót ở một quốc gia chậm phát triển di chuyển bằng cách bò. Theo quan điểm của nhiều chuyên gia phục hồi chức năng, đây vẫn được xem như là sự đi lại. Một số người, điều khiển xe hơi cũng là một dạng của sự di chuyển. Khả năng sự di chuyển có thể định lượng giống như tính cơ động xe lăn được định lượng. Người ta có thể ghi nhận khoảng cách mà họ có thể đo bộ, thời gian giữa các lần nghỉ, hoặc phạm vi học có thể đi bộ.
Một số câu hỏi thường dùng bao gồm:
- Bạn có thể đi bộ mà không cần đến sự trợ giúp không?
- Bạn có phải sử dụng gậy, nạng, hoặc một khung đi bộ để đi bộ không?
- Bạn có thể đi bộ được khoảng cách bao xa và trong thời gian bao lâu trước khi bạn phải nghỉ ngơi?
- Điều gì ngăn cản bạn đi bộ xa hơn nữa?
- Bạn có cảm thấy có gì bất ổn, hay bạn có bị ngã không?
- Bạn có cần đến sự trợ giúp khi lên xuống tầng không?
- Bạn có đi ra ngoài để tới các cửa hàng, nhà hàng, và nhà bạn bè của bạn không?
- Bạn có thể sử dụng phương tiện giao thông công cộng (ví dụ, xe buýt, tàu điện ngầm) mà không cần trợ giúp không?
Hoạt động của xe mô tô
Trong nhận thức của nhiều bệnh nhân, độc lập hoàn toàn trong di chuyển sẽ không đạt được nếu không có thể tự điều khiển xe máy. Mặc dù kỹ năng lái xe chỉ cần thiết ở nơi không có phương tiện cộng cộng như vùng ngoại thành hoặc nông thôn. Kỹ năng lái xe chỉ nên đánh giá ở những bệnh nhân trong độ tuổi lái xe.
Câu hỏi thường dùng bao gồm:
- Bạn có bằng lái xe hợp lệ không?
- Bạn có sở hữu một chiếc xe hơi không?
- Bạn có lái xe đến các cửa hàng, nhà hàng, và nhà bạn bè của bạn không?
- Bạn có lái xe trên những tuyến đường đông đúc hoặc trên đường dài không?
- Bạn điều khiển xe bằng tay hay bất kì cách điều khiển nào khác?
- Bạn có bạn liên can đến tai nạn xe cộ nào hoặc nhận trích dẫn nào cho thao tác không đúng cách do bạn bệnh hoặc bị thương tổn ở đâu không?
Nguồn: Physical Medicine and Rehabilitation – Principles and Practice
Originally posted 2014-04-12 13:40:06.
Thông tin về y học chỉ mang tính tham khảo, bạn cần hỏi ý kiến của thầy thuốc trước khi áp dụng cho mình và người thân. Với mỗi người việc đáp ứng với các liệu trình điều trị là khác nhau tùy thuộc cơ địa bản thân !
Máy vật lý trị liệu Bộ Quốc phòng
Công ty Cổ phân TSun Việt Nam
[DoctorHome DH14] Máy trị liệu đa năng DoctorHome DH-14 (tiêu chuẩn)
Hỗ trợ cơ xương khớp chi dưới
